κεραυνός

Ακαριαία, ισχυρή ηλεκτρική εκκένωση μεταξύ νέφους και εδάφους, εξαιτίας της παρουσίας ισχυρού ηλεκτρικού πεδίου στον συγκεκριμένο χώρο της ατμόσφαιρας. Αν η εκκένωση συμβεί μεταξύ δύο νεφών ή στο εσωτερικό ενός νέφους, η εκκένωση αυτή καλείται αστραπή. Το φαινόμενο εκδηλώνεται με ένα φωτεινό αποτέλεσμα (αστραπή) και ένα ηχητικό (βροντή), τα οποία δεν γίνονται ταυτόχρονα αντιληπτά από τον παρατηρητή, λόγω της διαφορετικής ταχύτητας διάδοσης του φωτός και του ήχου. Η ηλεκτρική εκκένωση ακολουθεί τη διαδρομή που παρουσιάζει τη μικρότερη ηλεκτρική αντίσταση και στην πραγματικότητα αποτελείται από διαδοχικές εκφορτίσεις, διάρκειας περίπου 500 μικροδευτερολέπτων. Έτσι προκύπτουν οι χαρακτηριστικοί τεθλασμένοι κ., οι κ. περιδέραιο από μαργαριτάριακομπολόι, οι σφαιροειδείς κ. κ.ά. Στην περίπτωση κατά την οποία η εκφόρτιση συμβεί μεταξύ δύο νεφών, το μήκος της μπορεί να φτάσει τα 10-15 χλμ. Όταν, αντίθετα, συντελεστεί μεταξύ νέφους και εδάφους, το μήκος της σπάνια υπερβαίνει τα 2-3 χλμ. Η ένταση της εκφόρτισης κυμαίνεται μεταξύ 10.000-50.000 αμπέρ και η ένταση του ηλεκτρικού πεδίου μπορεί να φτάσει μέχρι 300.000 V/μ. Αποτέλεσμα του κ. επί της ατμόσφαιρας είναι ο σχηματισμός όζοντος ή νιτρωδών ενώσεων από την οξείδωση του αζώτου. Πάνω στη Γη ο κ. μπορεί να προκαλέσει ηλεκτροπληξία ζώντων οργανισμών, πυρκαγιές κλπ. κεραυνοπληξία. Προσβολή ατόμου από ατμοσφαιρικό ηλεκτρισμό, που εκκενώνεται με τη μορφή κ. Η κεραυνοπληξία προκαλεί εγκαύματα, παραλύσεις, ακόμα και θάνατο. Ο κίνδυνος κεραυνοπληξίας είναι μεγαλύτερος για εκείνους οι οποίοι, θέλοντας να προφυλαχτούν από τη βροχή, καταφεύγουν κάτω από ψηλά και ξερά δέντρα, κυρίως βελανιδιές, ελιές ή κυπαρίσσια. Τα μικρά δέντρα, και μάλιστα αυτά των οποίων τα κλαδιά έχουν διεύθυνση κάθετη προς τον κορμό τους, όπως η οξιά και το σφεντάμι, παρέχουν μεγαλύτερη ασφάλεια, επειδή, εξαιτίας της αγωγιμότητάς τους, επιτρέπουν την αθόρυβη εκκένωση του ατμοσφαιρικού ηλεκτρισμού. Η ηλεκτρική εκκένωση γίνεται μεταξύ των διαφόρων νεφών ή στο εσωτερικό ενός νέφους, ανάμεσα στην κορυφή του, στην οποία συγκεντρώνονται τα θετικά φορτία, και στη βάση του, στην οποία συγκεντρώνονται τα αρνητικά φορτία (1 και 2), ανάμεσα στο χείλος και στο εσωτερικό τμήμα του νέφους (3) ή ανάμεσα στο νέφος και στο έδαφος (4, 5 και 6).

* * *

ο (ΑΜ κεραυνός)

1. (μετεωρ.) ισχυρότατη ηλεκτρική εκκένωση που δημιουργείται στα κατώτερα τμήματα ορισμένων νεφών, όπου υπάρχουν θετικά ηλεκτρικά φορτία, και στο έδαφος, που φέρει αρνητικό ηλεκτρισμό (α. «καήκανε πέντε πρόβατα από τον κεραυνό» β. «ὃς δέδοικε Διός μεγάλοιο κεραυνόν», Ομ. Ιλ.

γ. «ἔκ μέν τοῡ οὐρανοῡ κεραυνοί αὐτοῑσι ἐνέπιπτον», Ηρόδ.)

2. τιμητική προσωνυμία στρατηγών ή στρατηλατών διάσημων για την κεραυνοβόλα δράση τους («Πολιορκηταὶ καὶ Κεραυνοὶ και Νικάτορες... ἔχαιρον προσαγορευόμενοι», Πλούτ.)

νεοελλ.

1. είδηση που προκαλεί κατάπληξη

2. φρ. «κεραυνός εν αιθρία» — ξαφνικό, απροσδόκητο γεγονός

μσν.

(για αισθήματα) φλόγα, πόθος

αρχ.

μτφ. (για τον Περικλή) ο δεινός στην ομιλία.

[ΕΤΥΜΟΛ. Προέρχεται από θεματικό μεταπλασμό ενός παλαιότερου ουδετέρου σε -ρ / -ν, πιθ. < *κερα-υν < *κερα-Fαρ (πρβλ. ἐλαύνω < *ελα-υν-ος < *ελα-Fαρ). Ο υποτιθέμενος τ. *κερα-Fαρ θα πρέπει με τη σειρά του να προήλθε από κάποιο αθέματο ρ. με σημ. «καταστρέφω», κοινής προελεύσεως με το κεραΐζω*, από το οποίο τελικά εκτοπίστηκε.

ΠΑΡ. κεραύνιος, κεραυνίτης, κεραυνώ(-ώνω)

αρχ.

κεραύνειος, κεραυνία, κεραυνίας, κεραύνιον.

ΣΥΝΘ. (Α' συνθετικό) κεραυνόβλητος, κεραυνοβόληση(-ις), κεραυνοβολία, κεραυνοβόλος, κεραυνοβολώ, κεραυνόπληκτος, κεραυνοφόρος

αρχ.

κεραυνεγχής, κεραυνοβλής, κεραυνοβόλιον, κεραυνόβολος, κεραυνοβρόντης, κεραυνοκλόνος, κεραυνομάχης, κεραυνοπλήξ, κεραύνοπλος, κεραυνοποιός, κεραυνοσκοπείον, κεραυνοσκοπία, κεραυνούχος, κεραυνοφαής

μσν.

κεραυνοβολέα

νεοελλ.

κεραυνοβόλημα, κεραυνοπληξία. (Β΄ συνθετικό) αρχ. ακέραυνος, αρχικέραυνος, αρχικέραυνος, βροντησικέραυνος, εγχεικέραυνος, τερπικέραυνος, υψικέραυνος, χαλκοκέραυνος].